اهداف تعلیم و تربیت در اندیشه ی حکیم فارابی

بسم الله الرحمان الرحیم

اهداف تعلیم و تربیت در اندیشه  حکیم فارابی

تعلیم و تربیت  از مباحث جدی و مهم علم دینی به حساب می اید و همچنین زیر ساخت های این علم را پدید می اورد . در این نوشتار سعی شده اهداف تعلیم و تربیت  در اندیشه حکیم فارابی( موسس فلسفه و حکمت  اسلامی)بصورت اجمالی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در ضمن این نوشتار برداشتی از مقاله ی دکتر محمد حسن میرزا محمدی می باشد .

تعلیم و تربیت

اهداف تعلیم و تربیت در این نوشتار بصورت کلی به پنج  قسم تقسیم می شوند: 1- هدف جسمانی2-هدف ذوقی (هنری) ۳- هدف اخلاقی۴- هدف عقلانی ۵- هدف اجتماعی

１- هدف جسمانی :  تاکید فارابی به تربیت همزمان جسم و روح  است و همچنین  وی اصالت  را  به  بعد روحانی انسان می دهد  و جسم را در خدمت روح می داند با وجود این تفاسیر اهمیت  تعلیم وتربیت جسمانی در نظر فارابی تا انجاست که یکی از ویژگی های رییس مدینه در نظر وی سلامت و قوای جسمانی است.

تربیت بدنی برای فارابی شامل دو بخش است :الف) بازی  ب)اموزش نظامی

الف)بازی: هدف بازی از نظر فاربی بازسازی است بصورتی که خلاقیت را برانگیزد و و انرژی و توان را قوت ببخشد .

ب) اموزش نظامی : اموزش نظامی از نظر فارابی یعنی امادگی بدنی برای دفاع از کشور و برخورداری از قدرت لازم برای جنگیدن و فرماندهی جنگ جویان.

۲- هدف ذوقی (هنری) :در اندیشه ی فارابی برای تربیت روان و ایجاد نظم روحی هنر جایگاه والایی دارد و همچنین مبنای وجودی  ان مبنی بر وجود قوه ی متخیله و نقش ان در کسب معارف است. همچنین در اندیشه ی فارابی هنر وسیله است برای ترویج ارزش ها و فضائل اخلاقی زیرا در توده ی مردم پذیرش   بیشتر از درگاه  اقناع و تخیل است تا اندیشه و تفکر.

از میان اشکال مختلف هنر در زمان حیات حکیم فارابی وی دو شکل از اشکال مختلف هنر را برای اموزش مناسب میداند : که شامل موسیقی و شعر است . فارابی موسیقی را دارای دو بعد نظری و عملی میداند و معتقد است که برای اموزش ابتدا باید بعد نظری  را اموزش داد سپس بعد عملی(نواختن الات موسیقی) و همچنین وی معتقد است که موسیقی باید منطبق بر طبیعت انسان باشد و نقش پرورش روح را ایفا کند و برای همین موسیقی باید گزینش و انتخاب شود .

۳-هدف اخلاقی(سعادت): اخلاق در اندیشه ی فارابی وجه کاملا توحیدی و اسلامی دارد و نگاه نگاه قرانی و دین اسلام است ؛ بنابراین مهم ترین هدف در نزد فارابی وصل انسان به خداست و غایت هستی خداوند است. چهار اصتلاح فارابی در تربیت اخلاقی شامل سعادت ،کمال،فضیلت،خیر است.  انسان کامل در نظر فارابی انسانی است که همه ی فضایل اخلاقی را کسب کرده و از فضیلت های اخلاقی شناخت کافی داشته و در عملش نیز نمودار باشد.

۴- هدف عقلانی: فارابی در تعریف انسان انسان را موجودی ناطق می داند و قوای ناطقه را رئیس کل قوای بدن می داند وی عقل را شامل مراتبی می داند که به اختصار پایین ترین مرحله ی عقل مرحله ی بلقوه گی است شامل انتزاع اشکال موجودات سپس مرحله فعلیت که در ان معقولات در سطح عقل عملی شناخته میشوند و در مرحله اخر عقل مستفاد که وظیفه رسیدن به عقل فعال را دارد.رسیدن به مرحله ی عقل فعال نیز در گرو کسب معارف و شناخت  است یعنی مرحله ای که عقل فعال فیض الهی را به قوه ناطقه افاضه میکند  . در نهایت هدف تعلیم وتربیت عقلانی شناخت خداوند  که در قالب فلسفه و دین یا هر دو قابل پیگیری است. ( نقطه تایسیس فلسفه اسلامی ) .فارابی برای تربیت عقلانی  اقدام به تهیه ی یک برنامه ی درسی (در کتاب احصا العلوم ) نیز کرده است .  بدین صورت که ابتدا حکمت را به دو بخش نظری و عملی تقسیم کرده و سپس در بخش حکمت نظری دروس الهیات ،ریاضیات ، طبیعیات، ودر بخش حکمت عملی نیز دروسی شامل اخلاق،تدبیر منزل،وسیاست مدینه  را طرح میکند .

۵- هدف اجتماعی: فارابی معتقد است که انسان بالطبع اجتماعی است و به همین جهت تربیت باید در بستر اجتماع صورت گیرد و همچنین  برای هدایت جمعی بسوی خیر و صلاح  باید  یک تربیت جمعی توسط رئیس مدینه صورت گیرد. زیرا جامعه در نظر فارابی در حکم یک محیط تربیتی و اموزشی مطرح  است که در ان قوانین و احکام زندگی نیز نقش تربیتی بر عهده دارند تا مردم رو بسوی نقش پذیر ی در جامعه و  پیشبرد اهداف مدینه فاضله پیش ببرند.همچنین فارابی در صفات رئیس مدینه  علم دوستی را از صفات بارز رئیس مدینه میداند به همین جهت رئیس مدینه باید به اموزش و پرورش امت اهتمام جدی بورزد و مسوئولیت کامل تربیت مردم را بر عهده گیرد . بنابراین نتیجه میگیریم که در اندیشه فارابی وظیفه تعلیم وتربیت امری دولتی است و از وظایف اصلی حاکمان حکومت اسلامی تلقی میشود.

نتیجه

در اندیشه حکیم  فارابی اهداف تعلیم و تربیت دارای ابعاد مادی و فرا مادی هستند یعنی تعلیم و تربیت که خود یک هدف مهم و ضروری است در نگاه بزرگ تر خود وسیله ای است که در خدمت هدف بزرگ تر یعنی پرورش مدینه فاضله  و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی است با این تفاسیر تعلیم و تربیت بعدی دینی و اسلامی به خود گرفته و ضامن حصول سعادت می شوند. والسلام .

سجاد ایرجی اردیبهشت سال ۱۳۹۴